Zachowania stereotypowe (stereotypie) u królików domowych

Stereotypie u królików domowych to powtarzalne, pozornie bezsensowne zachowania, niecharakterystyczne dla przyjętego dla danego gatunku wzorca. Nie podlegają świadomej kontroli. Są odpowiedzią na zaburzenie dobrostanu zwierzęcia i często stanowią przedsionek do poważniejszych zaburzeń psychicznych.  Możemy to porównać do występujących u ludzi zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

W jaki sposób zachowania stereotypowe mogą się objawiać u królika?

Przykładowymi zachowaniami stereotypowymi u królików domowych mogą być:

a) bieganie w kółko
b) zgryzanie wystających elementów
c) gryzienie prętów klatki, zgryzanie tapet
d) obgryzanie kuwety
e) skakanie
f) kopanie
g) wygryzanie, lizanie futerka
h) wokalizacje
i) samookaleczenia, zadawanie sobie ran
j) intensywne wylizywanie i żucie kończyn mogące doprowadzić nawet do amputacji palców
k) uderzanie ciałem o przedmioty lub ścianki klatki
l) wygryzanie lub wylizywanie futerka innemu królikowi ze stada
m) skupienie się na pielęgnacji tylko jednej części ciała
n) żucie przedmiotów, odgryzanie i wypluwanie elementów.

Żeby powiedzieć, że dane zachowanie to zachowanie stereotypowe musi być spełnionych kilka kryteriów. Niektóre z zachowań mogą być dla uszaka charakterystyczne (np. kopanie), ale mogą też przybierać patologiczny charakter. Jeżeli uszak natrętnie kopie w kartonie, trudno jest mu się od tego zachowania oderwać, nie przerywa pomimo widocznego zmęczenia, widoczny jest stres i napięcie, a ruchy są nerwowe, zachowanie wielokrotnie się powtarza i jest dla zwierzaka uporczywe,  to możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że takie zachowanie jest stereotypią.

Przykładem są chomiki, które wspinają się na pręty klatki a potem spadają na grzbiet. To zachowanie nie jest dla chomików charakterystyczne i dotyczy zwłaszcza chorych, zaniedbanych osobników, o potrzeby których opiekun się nie zatroszczył. Mieszkają w za małych klatkach, bez wzbogaceń, z za małą ilością trocin. Chomiki, których dobrostan jest zachowany, nie wykazują tego typu zachowań.

Przyczyny stereotypii u królików domowych

Przyczyn zachowań stereotypowych u królików może być wiele i mogą być złożone. Zazwyczaj są to:

a) deprywacja potrzeb
b) zbyt mała lub nadmierna stymulacja
c) zaburzone relacje w stadzie
d) ostry i przewlekły stres
e) zmiana w otoczeniu
f) zbyt mało miejsca do życia i zbyt duża koncentracja królików na jednej przestrzeni
g) samotność
h) śmierć królika ze stada
i) zaburzenia neurologiczne np. padaczka
j) obciążenia somatyczne, niektóre choroby wirusowe, pasożytnicze np. encefalitozoonoza
k) ból
l) nieprawidłowa dieta
m) toksyczne działanie niektórych leków
n) intensywne zapachy, np. dym tytoniowy
o) organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, np. związane z wiekiem
p) nieprawidłowo ukształtowany ośrodkowy układ nerwowy, np. na skutek zatrucia w młodym wieku lub doznanej traumy
q) dysregulacja neuroprzekaźnictwa, głównie dopaminy, serotoniny, noradrenaliny, opioidów w ośrodkach odpowiedzialnych za ten patologiczny rodzaj zachowania. Zaburzenia w układzie GABA-ergicznym czy nieprawidłowości osi przysadka-podwzgórze.

Przykładowe konsekwencje zachowań stereotypowych u królików

Do możliwych skutków stereotypii występujących wśród królików domowych należą m.in.:

a) samouszkodzenia
b) spadek masy ciała
c) zaburzenia w układzie ruchu – np. złamania kości, bolesność stawów
d) stan zapalny skóry w miejscu intensywnego lizania
e) utrwalenie zachowań stereotypowych
f) zaburzenia psychiczne i psychosomatyczne.

Pozornie zachowania stereotypowe są bezcelowe. Mają jednak bardzo ważną funkcję. Redukują napięcie i stres. Obserwacja uszaka i szybka interwencja pozwoli ochronić go przed poważnymi następstwami stereotypii.

Na filmie widoczne jest zachowanie sterotypowe u króliczki, dla której łączenie z drugim królikiem metodą klatkową okazało się nadmiernie stresujące. Widoczne jest uporczywe skubanie łapki. Taki rodzaj stymulacji nie jest dla królików typowy. Zachowanie zniknęło i uszatka udało się połączyć z innym królikiem, dobierając odpowiednią dla nich metodę.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o problemach, które mogą pojawić się przy zaprzyjaźnianiu królików, przeczytaj artykuł Problemy w trakcie zaprzyjaźniania. Agresja w stadzie królików.

Co zrobić w przypadku występowania zachowań stereotypowych u królików?

W pierwszej kolejności należy ustalić, co jest przyczyną zaburzeń u królika oraz wykluczyć podłoże zdrowotne. Następnie usunąć stresor ze środowiska i wprowadzić wzbogacenia do środowiska, które pozwolą realizować potrzeby gatunkowe w zdrowy, bezpieczny sposób. Niekiedy potrzebne jest wsparcie farmakologiczne i zastosowanie substancji przeciwdepresyjnych, uspokajających czy przeciwlękowych. Warto urozmaicić dietę królika oraz sposób podawania posiłków, np. podawanie w kuli smakuli, zamiast jedynie w miseczce. Często współpraca weterynarza i behawiorysty jest w tej sytuacji kluczowa.